Nawozy pomocnicze
Nawozami pomocniczymi nazywamy takie środki użyźnienia roli, które nie zawierają w sobie wszystkich składników do całkowitego użyźnienia potrzebnych, lecz jeden lub dwa. Nie mogą one całkowicie zastąpić nawozu zupełnego, chyba jeśli ich się używa po kilka razem. Stosowane są zazwyczaj jako uzupełnienie nawożenia obornikiem, nawozem kloacznym lub obok użycia nawozów zielonych. Nawozy pomocnicze są to różne sole kopalne lub produkty otrzymywane fabrycznie, często jako odpadek przy innej jakiejś fabrykacji. Dlatego noszą one także nazwę nawozów „sztucznych” lub „fabrycznych”. Rozróżniamy bardzo liczne ich rodzaje:
- a) Nawozy pomocnicze pochodzenia organicznego wyrabiane z odpadków, bądź to zwierzęcych, bądź roślinnych; tu należą np. mąka z krwi, mąka z kości, mąka z rogów, odpadki skóry, wełny, makuchy itp.
- b) Nawozy pomocnicze mineralne. Zależnie od składnika użytecznego, który głównie zawierają rozróżniamy: 1) nawozy azotowe, 2) fosforowe, 3) potasowe i 4) wapniowe.
Nawozy sztuczne czyli pomocnicze stają się potrzebne:
1) Do uzupełnienia obornika, jeśli stan bydła jest mały i obornik nie wystarcza do należytego zasilenia pól;
2) Do lepszego wyzyskania obornika. W oborniku są wprawdzie wszystkie składniki dla roślin potrzebne, ale nie w takim samym stosunku jak je rośliny pobierają. Obornik daje się co lat trzy, cztery do pięciu i ma wystarczyć na potrzeby trzech, czterech lub nawet pięciu roślin kolejno uprawnych. Bardzo często w takim razie chociaż wystarcza jednego składnika, np. azotu, to może nie wystarczyć kwasu fosforowego lub potasu i wtedy azot nie będzie należycie wyzyskany. Niedostateczny w oborniku składnik może roślina uzupełnić ze zapasów gleby, jeśli gleba jest w niego zasobna, lecz gdy i w glebie tego składnika nie ma, wtedy trzeba go uzupełnić nawozem pomocniczym, inaczej plon będzie mały.
3) Nawozów pomocniczych używamy także celem zaspokojenia szczególnych wymagań niektórych roślin. Tak np. jeśli zasiewamy zboże po zbożu, łatwo może braknąć samego kwasu fosforowego. Przy silnej uprawie okopowych, gdy np. idą ziemniaki po burakach, braknie im w ziemi potasu; wtedy używa się odpowiednich nawozów pomocniczych. Pod rośliny strączkowe i motylkowe pastewne, jak groch, wyka, seradella, nie ma racji dawać wszystkich składników w nawozach zupełnych, gdyż rośliny te potrafią pobierać azot z powietrza, używamy więc tylko nawozów pomocniczych fosforowych i potasowych.
4) Nawozy pomocnicze są więcej treściwe niż obornik, to znaczy, że w jednostce wagi zawierają znacznie więcej składników skutecznych niż gnój stajenny. Dlatego jeśli chodzi o daleki i trudny przewóz na odległe pola po złych i górzystych drogach – wtedy nieraz lepiej się opłaci użyć nawozów sztucznych niż obornika. W takich razach jednak pamiętać należy o tym, że obornik działa jeszcze ubocznie przez wzbogacenie roli w próchnicę, nawozy zaś pomocnicze pomagają raczej próchnicę zużyć – zmniejszyć. Przy wyłącznym więc używaniu nawozów sztucznych należy dbać o zawartość próchnicy w roli przez wyorywanie roślin na zielono, czyli użycie tzw. nawozów zielonych.
5) Wreszcie używa się nawozów pomocniczych w tych wypadkach, gdy trzeba zaraz szybko zasilić jakąś roślinę; dodajemy wówczas łatwo rozpuszczalnych składników i uzupełniamy tym sposobem powolne działanie obornika.
Nawozy pomocnicze pochodzenia organicznego
Odpadki zwierzęce
Należą tu rozmaite odpadki stosownie przerobione i wysuszone jak mąka z krwi, mąka z rogów, odpadki z wełny, sproszkowane obrzynki ze skór. Przetwory te zawierają dość wiele azotu i nieco kwasu fosforowego. Działają w glebie zwolna, dopiero po przegniciu. Z powodu wysokiej ceny mało są używane w rolnictwie, za to więcej przy uprawie warzyw i kwiatów w ogrodach.
Mąka z kości jest nawozem fosforowym z małą zawartością azotu.
Odpadki roślinne
Rozmaite odpadki organiczne roślinne jak makuchy, pozostałe po wytłoczeniu oleju, kiełki słodowe z browarów, nasiona zepsute itp., mogą być również użyte na nawóz, o ile nie dadzą się zużytkować korzystniej, na paszę dla zwierząt.
Guano
Guano jest to nawóz fosforowo-azotowy uzyskiwany z wyschniętych odchodów ptasich, na niektórych wyspach Oceanu Spokojnego, gdzie gnieżdżą się całe stada ptaków morskich. Jest to nawóz rozpuszczający się szybko i działający doskonale, ale drogi i obecnie mało używany, jedynie w warzywnictwie zagranicą.
Pudretta
Pudretta jest to suchy proszek uzyskiwany przez wysuszenie i sproszkowanie odchodów ludzkich, pozbawionych wcześniej woni i odkażonych sposobami chemicznymi. U nas w rolnictwie nie używa się na większy skalę z powodu za wysokiej ceny w stosunku do wartości.