Obornik czyli nawóz stajenny
Obornik tworzy się z mieszaniny odchodów zwierzęcych, tj. kału i moczu razem ze ściółką, podścielaną zwierzętom. Mieszanina ta, leżąc przez pewien czas fermentuje tj, częściowo się rozkłada, podlega różnym zmianom chemicznym, zanim jako nawóz dostaje się na pole. Obornik jest najpowszechniej używanym nawozem, a zaraz najdawniejszym, tak że słusznie można by go nazwać nawozem naturalnym i głównym. I dziś, pomimo pomnożenia środków nawozowych, jeszcze obornik jest niejako nawozem podstawowym.
Obornik jest dla wielu roślin nawozem zupełnym, ponieważ zawiera wszystkie te składniki, które są potrzebne do odżywiania się roślinom, tylko nieco w innym stosunku wzajemnym. Ponadto obornik powiększa w roli zapas próchnicy i tym sposobem działa w wielu glebach na poprawę ich struktury fizycznej i zdolności absorpcji. Przyoranie słomiastego obornika działa wprost mechanicznie, powodując silne spulchnienie gleby.
Jakość obornika zależy od:
– gatunku i sposobu żywienia zwierząt gospodarskich
– jakości i rodzaju ściółki
– stopnia przegnicia, sposobu przechowywania gnoju.
Odchody zwierząt gospodarskich są stałe i ciekłe, tj. kał i mocz. Kał stanowi pozostałości z niestrawionej paszy, wraz z wydzielinami kiszek i żołądka; mocz jest wydzieliną pozostałą z przerobienia strawionej paszy na ciało zwierzęce. Ponieważ więc odchody powstają z paszy. Im lepsza zatem pasza, tym lepszy, zasobniejszy będzie nawóz. Im więcej parzy tym więcej gnoju. Z paszy, którą się daje bydlęciu około połowa suchej masy zużywa się na odnowienie ciała zwierzęcia, strawiona przechodzi w krew i zużywa się na przyrost ciała, oddychanie i pot; druga połowa zaś suchej masy wydzielona zostaje jako kał i mocz. Te więc pierwiastki, jakie były w paszy przechodzą w pewnych ilościach do gnoju.
Czego zwierzę nie zużyje na wytworzenie swego ciała: mięsa, kości, tłuszczu, wełny lub mleka, to odchodzi do nawozu. Na wytworzenie tłuszczu i mięsa zużywa się tlen, wodór, węgiel i azot, zawarte w paszy; na wytworzenie kości i mleka zużywa się oprócz tego wapno, kwas fosforowy i inne składniki mineralne. Dlatego nawóz od bydła opasowego, które tylko tłuszcz osadza lub roboczego, które już nie rośnie, jest zasobniejszy w składniki mineralne, aniżeli nawóz od krów mlecznych i bydła młodego, u którego jeszcze kości znacznie przyrastają.
Odchody zwierząt stanowią główną użyźniającą część składową nawozu stajennego. Odchody różnych zwierząt różnią się znacznie co do zawartości najważniejszych składników. Zauważyć można, że bardzo znaczna część składników znajduje się w moczu zwierząt; mianowicie wiele azotu, znaczna ilość części potasowych, za to mało albo nic kwasu fosforowego. W odchodach stałych natomiast jest kwas fosforowy, część azotu, a mało stosunkowo potasu.
Ani sam kał, ani sam mocz nie stanowiłby dobrego nawozu zupełnego, a stają się dopiero takim po zmieszaniu razem. Z moczu w zwykłych warunkach przechowywania gnoju tworzy się gnojówka, zawierająca wszystkie cenne składniki rozpuszczalne. Nie należy jej przez to nigdy z nawozu bezużytecznie tracić, odprowadzać, lecz zatrzymać jak najzupełniej w nawozie, albo używać osobno na pola jako bardzo skuteczny nawóz azotowo-potasowy.
Ściółka
Aby całą gnojówkę utrzymać w nawozie i jak najmniej z niej utracić, a przy tym dać czyste i wygodne legowisko w oborze, używa się ściółki. Najczęściej używa się do tego słomy zbóż, która nadaje się na to doskonale, ponieważ z powodu swej rurkowatej budowy posiada znaczną zdolność pochłaniania cieczy. 100 kilogramów słomy zatrzymać może około 220 litrów moczu czy gnojówki. Słoma miękka i pożywniejsza z jarych zbóż, owsiana, jęczmienna, używa się na paszę; natomiast pszenna i gorsza żytnia na ściółkę. Słoma cięta na długą sieczkę daje lepszą ściółkę i więcej wilgoci zatrzymuje niż długa, lepiej też nawóz taki się układa i lepiej w polu przyorywa.