Nawozy fosforowe
Nawozy fosforowe
Są to różne przetwory, które zawierają w sobie kwas fosforowy połączony zazwyczaj z wapnem. Kwas fosforowy zachowuje rozmaitą zdolność rozpuszczania się w wilgoci ziemnej, zależnie od tego, w jakim stosunku jest z wapnem związany. Połączenia te nazywają chemicy fosforanami wapna i rozróżniają fosforany jedno-, dwu-, trój- lub cztero-zasadowe. To znaczy, że na jedną część kwasu fosforowego przypada jedna, dwie, trzy lub więcej części wapna. Fosforan jednozasadowy czyli kwaśny łatwo we wodzie się rozpuszcza. Inne nie rozpuszczają się wprawdzie we wodzie, mimo to w ziemi są użyteczne i mogą służyć roślinom. Do nawozów fosforowych należą: superfosfaty, mączki kostne, mączka z żużli Thomasa i mączki fosforowe.
Superfosfaty
Superfosfaty (nadfosforany) są najłatwiej rozpuszczalnym nawozem fosforowym, zawierają bowiem fosforan wapniowy jednozasadowy czyli kwaśny w ilości od 10 do 24części na 100. Wyrabiają je z kości lub też z kopalnych, czyli mineralnych fosforytów przez roztworzenie kwasem siarkowym.
Na 100 części czystego fosforanu trój-wapniowego we fosforycie lub kościach, daje się 37 części kwasu siarkowego rozpuszczonego w 63 cz. wody. Powstaje z tego mieszanina fosforanu jedno-zasadowego i gipsu czyli siarczanu wapna.
Dobry superfosfat ma być suchy i miałki, ale powinien mazać się i nie zlepiać w bryły. Leżąc we workach łatwo wilgnie i zbija się w twarde bryły, a z powodu zawartości kwasów przegryza worki. Lepiej go więc przechowywać nie we workach a w suchym miejscu na kupach.
Ze superfosfatów zwykłych otrzymują przez dalszą przeróbkę tj. przez zaprawianie kwasem fosforowym, bardzo silne superfosfaty podwójne, w których na 100 części znajduje się 40 do 45 części kwasu fosforowego; u nas mało używane.
Mączka kostna
Mączka kostna zawiera kwas fosforowy, we wodzie nie rozpuszczalny, ale mimo to dla roślin powoli przystępny. Wyrabiają ją z kości zwierzęcych. Kości te czyści się, tłucze, wyciąga z nich tłuszcz, po czym zmielone dają:
Mączkę kostną z klejem. Taka mączka oprócz 16 do 20% kwasu fosforowego zawiera jeszcze nieco (3 do 4%) azotu, który znajduje się w kleju pomiędzy cząsteczkami kości. Azot ten działa także jako składnik nawozowy, a klej prócz tego gnijąc w ziemi przyczynia się nieco do rozpuszczenia samego fosforanu trój zasadowego i uprzystępnienia roślinom kwasu fosforowego. Mączkę kostną z klejem można przed użyciem poddać fermentacji w dołach, zalewając rozcieńczoną gnojówką. Taka mączka mokra, przefermentowana przez 2 – 3 tygodnie, skutkuje szybciej i może być używana z korzyścią pod warzywa w ogrodach pod drzewa i krzewy owocowe. Rozsypywanie jej równo jest jednak trudne.
Mączka kostna pozbawiona kleju otrzymuje się z kości przez oddzielenie tłuszczu i kleju przy pomocy gorącej pary wodnej i benzyny, po czym dopiero kości suszą się i mielą. Mączka taka nie zawiera już prawie azotu, jest biaława, sucha i sypka, zawiera zaś aż do 22% kwasu fosforowego.
Mączka z żużli Thomasa (tomasówka)
Żużle Thomasa otrzymuje się przy wytapianiu żelaza z rudy, zawierającej fosfor. Kwas fosforowy w takich żużlach jest połączony z wapnem, krzemionką i magnezem. Żużel otrzymany w hucie miele się nadzwyczaj drobno i otrzymuje się mączkę miałką, koloru ciemno-popielatego, żelazistego.
Dobra mączka żużlowa zawiera 13 do 22% kwasu fosforowego. Znajdują się jednak w handlu liche mączki, zawierające zaledwie 7 do 9% kwasu fosforowego. Mączka z żużli Thomasa zawiera kwas fosforowy nie rozpuszczalny w wodzie, lecz rozpuszcza się on w słabych kwasach. Rośliny łatwo z niego korzystają, o ile mączka jest bardzo dobrze zmielona.
Mączka z fosforytów
Fosforyty są to minerały zawierające w znacznej ilości fosforan trójwapniowy. Znajdują się w niektórych okolicach w skałach wapiennych w znacznej ilości. Kwas fosforowy w nich jest w wodzie nierozpuszczalny, jednak po doskonałym zmieleniu skutkują one na niektórych gatunkach gleby, np. na torfach. Fosforyty przede wszystkim służą do wyrobu superfosfatów mineralnych.
U nas fosforyty znajdują się w wapiennych pokładach nad Dniestrem na Podolu, w postaci buł czyli kul fosforytowych.